Διονύσιος Τσόκος (Ζάκυνθος 1820-Αθήνα 1862) Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ορκίζει τον γιο του Πάνο. Λάδι σε μουσαμά, 27 x 31 εκ.
Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου Ίδρυμα Ευριπίδη Κουτλίδη

Ο Διονύσιος Τσόκος έχοντας μεγαλώσει με το ιδεώδες της ελευθερίας στη Ζάκυνθο και επηρεασμένος από το έργο του δασκάλου του Lodovico Lipparini (1800-1856), στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βενετίας, ζωγράφισε ιστορικά θέματα εμπνευσμένα από την επανάσταση.

Ο Τσόκος στον πίνακα αυτόν απαθανάτισε τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, μία από τις κεντρικές  μορφές του ελληνικού απελευθερωτικού αγώνα, τη στιγμή της κατήχησης του γιου του Πάνου, στις 20 Δεκεμβρίου 1818. Ο ίδιος o Κολοκοτρώνης είχε μυηθεί από τον Αναγνωσταρά, και την 1^η Δεκεμβρίου 1818 ορκίστηκε στη Ζάκυνθο, από τον Άνθιμο Αργυρόπουλο. Κατείχε στη Φιλική Εταιρία, ως στρατιωτικός, τον βαθμό του «Ιερέα» και είχε λάβει εντολή να επικοινωνήσει με όλους τους Καπεταναίους, να ετοιμαστούν με ομόνοια και μυστικότητα για την έναρξη του Αγώνα. 

Σχετικά με τη μύησή του ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αναφέρει στη Διήγηση Συμβάντων της Ελληνικής Φυλής: «Την Εταιρεία με την είπε ο Πάγκαλος έπειτα επέρασεν ο Αριστείδης Παπάς και ο Αναγνωσταράς με έφερε γράμμα από την Εταιρεία και τότε άρχισα να κατηχώ και εγώ διαφόρους στη Ζάκυνθο, Κεφαλονιά και διαφόρους καπεταναίους Σπετσιώτικων καραβιών και Υδραϊκών».

Ο Τσόκος ζωγραφίζει τον κατηχητή Θεόδωρο Κολοκοτρώνη να αποκαλύπτει τον σκοπό της Φιλικής Εταιρίας, που ήταν η απελευθέρωση του Γένους.Ο ημιφωτισμένος απροσδιόριστος χώρος, όπου τελείται η κατήχηση, συνάδει με το γεγονός ότι η Φιλική Εταιρία παρουσιαζόταν ως ναός, στον οποίο με θρησκευτική κατάνυξη γινόταν η εισδοχή νέων μελών για την Πίστη και την Πατρίδα. Το ξίφος δηλώνει το παλαιό έθιμο της αδελφοποίησης, που δεν μπορούσε να κινήσει τις υποψίες της Τουρκικής Διοίκησης. Το ζεστό, συναισθηματικό χρώμα της ζωγραφικής σύνθεσης τονίζει την ιερότητα της στιγμής και διαγράφονται τα συναισθήματα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, σύμφωνα με τον ηθογραφικό πατριωτικό χαρακτήρα των έργων του ζωγράφου.

Ο Τσόκος καθοδηγούμενος περισσότερο από τη συγκίνηση και το πηγαίο αίσθημα, που του υπαγορεύει η ελληνική καταγωγή του και η εθνική του ταυτότητα, ζωγραφίζει τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, αφού η μορφή του αντιπροσωπεύει μια ομάδα επιφανών Φιλικών ανδρών στην Ελλάδα, τις παραμονές της επανάστασης του 1821.

Λαμπρινή Καρακούρτη