Peter von Hess (1792-1871) Σκηνή από την Ελληνική Επανάσταση: Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κηρύσσει την Επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες
Λιθογραφία, 0,45 x 0,63 εκ. Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλ. Σούτσου

Ο Πέτερ φον Χες (Peter von Hess, 1792-1871), μέλος της συνοδείας του νεαρού βασιλιά Όθωνα, έφτασε το 1832-3 στην Ελλάδα, με αποστολή να προετοιμάσει σχέδια για έναν κύκλο θεμάτων από τη νεότερη ελληνική ιστορία, που θα τοποθετούνταν σε Αίθουσα των Ανακτόρων(Rezidenz) στο Μόναχο.

Τα σχέδια αυτά του Πέτερ φον Χες από την Ελληνική Επανάσταση, ανέλαβε το 1841 ο Νίλσον (C. F. Nilson), να τα μεταφέρει, με την τεχνική της εγκαυστικής, στις βόρειες στοές του Hofgarten. Οι τοιχογραφίες καταστράφηκαν ολοσχερώς από βομβαρδισμούς κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, αλλά τα
σχέδια αυτού του εικονογραφικού κύκλου, έγιναν ευρύτατα γνωστά εξαιτίας της λιθογραφικής αναπαραγωγής τους.

Το έργο με τίτλο Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κηρύσσει την Επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, αποτελεί λιθογραφημένη σκηνή από τον ιστορικό κύκλο έργων, με τίτλο Η Αναγέννηση της Ελλάδας, του Πέτερ φον Χες και απεικονίζει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη (1792-1828), γόνο φαναριώτικης οικογένειας και αξιωματικό του ρωσικού στρατού, να περνάει τον ποταμό Προύθο (σύνορο τότε της νότιας Ρωσίας με την ηγεμονία της Μολδαβίας). Ο Υψηλάντης ξεκίνησε από τη Βεσσαραβία με ένα σώμα 5.000 εθελοντών, που συγκροτούσε τον «Ιερό Λόχο» και έφτασε στις 6 Μαρτίου του 1821 στο Ιάσιο, την πρωτεύουσα της Μολδαβίας, υψώνοντας τη σημαία της Επανάστασης.

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ως αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας, κήρυξε την Επανάσταση στις 24 Φεβρουαρίου 1821, με την περίφημη προκήρυξή του «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος». Ο στρατός του όμως συνετρίβη στο Δραγατσάνι, στις 7 Ιουνίου 1821 και το σχέδιό του για την ταυτόχρονη εξέγερση των υποδούλων της Βαλκανικής απέτυχε. Δημιούργησε όμως ισχυρό αντιπερισπασμό στο στρατό του Σουλτάνου, επιτρέποντας έτσι την εδραίωση της Επανάστασης στην Πελοπόννησο.

Στο έργο του Πέτερ φον Χες, τον Υψηλάντη συνοδεύουν οι αδελφοί του, Γεώργιος και Νικόλαος, ενδεδυμένοι με τη στολή του Ιερού Λόχου. Ο ηγεμόνας της Μολδαβίας, Μιχαήλ Σούτσος και άλλοι εκπρόσωποι τον υποδέχονται. Το επαναστατικό λάβαρο κοσμείται με έναν φοίνικα που βγαίνει από τις φλόγες, συμβολίζοντας την Ελλάδα που ξαναγεννιέται μέσα από τα δεινά που βιώνει, τα χρόνια της καταπίεσης και της υποδούλωσης.

Ο Πέτερ φον Χες στο έργο αυτό αλλά και στο σύνολο των έργων της νεότερης ελληνικής ιστορίας, χρησιμοποιεί το αφηγηματικό και διηγηματικό ύφος της ιστορικής ειδησεογραφικής ζωγραφικής. Οι ηρωικές στιγμές αποτυπώνονται στο σχέδιό του με τέτοιο τρόπο, ώστε να τονίζεται η «ατομικότητα» των πρωταγωνιστών σε σχέση με τη «συλλογικότητα» του ιστορικού γεγονότος. Αυτός ο τρόπος θέασης του Αγώνα αποτελεί νεωτερικό στοιχείο για την εποχή του, που χαρακτηρίζεται από τη λεκτική αφήγηση των γεγονότων μέσα από τα έργα της ιστοριογραφίας.

Ο Πέτερ φον Χες αποδίδει νατουραλιστικά τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστών, φανερώνοντας τη σχεδιαστική ικανότητά του. Μνημειώνει την κεντρική μορφή, τον Υψηλάντη, τονίζοντας τη συνεισφορά του στην Ελληνική Επανάσταση, ως σύμβολο των πανανθρώπινων αγώνων για την πίστη και την ελευθερία. Επίσης καθώς οι μορφές στις άκρες της σκηνής τέμνονται μεταξύ τους, η σύνθεση δίνει την εντύπωση μιας ζωντανής παράστασης, που λειτουργεί ως τόπος μνήμης των ιστορικών γεγονότων, πλαισιωμένη από λάβαρα, σημαίες και δόρατα νικών.

Πρόκειται για μια τέχνη που απομνημονεύει και προβάλλει τον επώνυμο ήρωα, ως ηθικό πρότυπο ιστορικής συνέχειας. Μια τέχνη, που συνέβαλε στην οπτικοποίηση του Αγώνα και αποτέλεσε τον εικαστικό κανόνα της Ιστορικής Πινακοθήκης της Ελληνικής Επανάστασης.

Λαμπρινή Καρακούρτη
Ιστορικός Τέχνης ΕΠΜΑΣ