Θεόδωρος Βρυζάκης (1814-1878) - Η Έξοδος του Μεσολογγίου, 1853

Λάδι σε μουσαμά, 169 x 127 εκ. Επιγρ. Θ. Π. Βρυζάκης/1853 - Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου

Το έργο αυτό ανήκει στις πιο σημαντικές δημιουργίες του Θεόδωρου Βρυζάκη(1814-1878),το οποίο βραβεύτηκε με το πρώτο βραβείο στη Διεθνή Έκθεση της Βιέννης, το 1853. Ο πίνακας έλαβε μέρος σε πολλές εκθέσεις -Παρίσι 1855, Λονδίνο 1862, Λειψία 1867, έκθεση του Αγώνα «Παρνασσός» 1884, Ρώμη 1911-και διαδόθηκε με λιθογραφίες, τις οποίες φιλοτέχνησαν οι Lemmercier και Cherpentier στο Παρίσι το 1856.

Ο Βρυζάκης είχε φιλοτεχνήσει τρεις φορές το ίδιο θέμα: το ένα το κληροδότησε στο Πανεπιστήμιο, το δεύτερο στο Μεσολόγγι, ενώ το τρίτο αγοράστηκε από τον βασιλιά Λουδοβίκο, ο οποίος το χάρισε στο μουσείο του Μονάχου.Το 1926, για τις εορταστικές εκδηλώσεις της εκατονταετηρίδας της Εξόδου, το έργο του Πανεπιστημίου δανείστηκε στο Μεσολόγγι και παρέμεινε εκεί, έως ότου η μεγάλη πυρκαγιά του 1929 αποτέφρωσε και τα δύο πρωτότυπα έργα. Το τρίτο, εν τω μεταξύ είχε πουληθεί από το μουσείο Μονάχου. Η ιστορικός Τέχνης Κατερίνα Beschi στην ελληνική πρεσβεία της Ρώμης εντόπισε το τρίτο έργο, το οποίο παραδόθηκε στην Εθνική Πινακοθήκη και συμπεριλήφθη στις συλλογές της.

O πίνακας απομνημονεύει ένα από τα πιο τραγικά και τα πιο ξακουστά επεισόδια του Αγώνα, την ηρωική έξοδο των κατοίκων της πόλης του Μεσολογγίου τη νύχτα της 10^ης Απρίλιου 1826. Η σύνθεση αναπτύσσεται κατακόρυφα, χωρίς βάθος, και χωρίζεται σε δύο επίπεδα: στην ουράνια και την επίγεια ζώνη.

Στο ουράνιο τμήμα -στο κέντρο της σύνθεσης- βλέπουμε τον Παντοκράτορα ένθρονο, μέσα σε μια χρυσή νεφέλη, να ευλογεί τους αγωνιστές, ενώ άγγελοι με κλάδους βαΐων και στέφανα δάφνης ετοιμάζονται να στέψουν τους ήρωες. Αυτή η σκηνή μαρτυρά το βαθύτερο περιεχόμενο της ηθικής ιδέας του Αγώνα αλλά και τη μακραίωνη βυζαντινή παράδοση: την ακαταδάμαστη συμμαχία του Παντοκράτορα, που είναι πάντα με την πλευρά του Δικαίου.

Στο επίγειο τμήμα της σύνθεσης, πάνω σε μια ξύλινη γέφυρα, ο Νότης Μπότσαρης με υψωμένη τη σημαία και οι Έλληνες αγωνιστές ορμούν έξω από την πύλη του τείχους κραδαίνοντας τα σπαθιά τους. Μερικοί έχουν πληγωθεί. Ακολουθούν τα γυναικόπαιδα. Μητέρες με παιδιά έχουν πέσει κάτω από τη γέφυρα στο χαντάκι. Κάποιοι είναι ήδη νεκροί, άλλοι χαροπαλεύουν. Οι Τούρκοι πάνοπλοι περιμένουν τους ηρωικούς αγωνιστές. Μερικοί ανεβαίνουν στα τείχη σκαρφαλώνοντας πάνω σε μια σκάλα. Ταραχή, ένταση και μεγάλη δραματικότητα επικρατούν. Είναι σα ν’ ακούμε την κλαγγή των όπλων και τις κραυγές των πληγωμένων.

Ο ζωγράφος απεικόνισε τη σκηνή με ακρίβεια και επιμέλεια, προσέχοντας κάθε λεπτομέρεια. Είναι ένας πίνακας ρομαντικός στο πνεύμα αλλά με εκτέλεση ακαδημαϊκή, καλλιγραφική. Επικρατεί μια καφέ και χρυσή τονικότητα με κύρια χρώματα το μαύρο, το λευκό και το κόκκινο.

Το έργο προκάλεσε μεγάλη εντύπωση για το αγωνιστικό φρόνημα που εξέφραζε αλλά και τη δραματική ένταση της σκηνής. Μετά την πτώση του Μεσολογγίου, το φιλελληνικό κίνημα εκτινάχθηκε στη Δυτική Ευρώπη και στην Αμερική, αναλογικά με τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης. Χαρακτηριστικά αναφερόταν ότι το Μεσολόγγι ήταν η μεγαλύτερη ήττα των Ελλήνων και συγχρόνως η μεγαλύτερη νίκη τους. Πράγματι χάθηκε αυτή η σπουδαία πόλη για τους Έλληνες στην άμυνα της δυτικής Στερεάς Ελλάδας, αλλά επειδή χάθηκε με τέτοιο μεγαλειώδη τρόπο και με τέτοιο ηθικό πρόσημο και αρετή, που παρέπεμπε στους αρχαίους Έλληνες, βοήθησε πάρα πολύ στην εκτίναξη του φιλελληνικού κινήματος.

Λαμπρινή Καρακούρτη
Ιστορικός Τέχνης ΕΠΜΑΣ