Γεώργιος Ροϊλός (1867-1928) Το μαρτύριο του Πατριάρχη Γρηγορίου, πριν το 1925

Λάδι σε μουσαμά, 172 x 296 εκ. - Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου

Ο Γεώργιος Ροϊλός απαθανάτισε το μαρτύριο του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ σύμφωνα με τις μεταϊμπρεσιονιστικές αντιλήψεις, μέσα σε μια ατμόσφαιρα μεταβαλλόμενη και ρευστή από τις αλλαγές του φωτισμού. Η χρωματική απόδοση του φυσικού χώρου και η σχεδιαστική άνεση δηλώνουν ότι ο Ροϊλός προσπάθησε να αποδώσει το γεγονός με καθαρά ζωγραφικές αξίες. Μεταφέρει στη ζωγραφική επιφάνεια τα διδάγματα από το γαλλικό Ιμπρεσιονισμό που γνώρισε κατά τα χρόνια μαθητείας του, στην Ακαδημία Julian, στο Παρίσι.

Τρεις ναύτες περισυλλέγουν το σώμα του Πατριάρχη, ενώ το παιχνίδισμα του φωτός στα νερά τονίζει τη ρευστότητα και την εντύπωση του μεταβλητού της ατμόσφαιρας. Οι λεπτομέρειες του βάθους αχνοφαίνονται σύμφωνα με την ατμοσφαιρική προοπτική. Η σκηνή αυτή αιχμαλωτίζει καταστάσεις τόσο στιγμιαίες και αιφνίδιες, όπως είναι η περισυλλογή ενός ανθρώπινου σώματος στη θάλασσα. Η χρωματική κλίμακα του έργου διαγράφεται φωτεινή, με τους συμπληρωματικούς τόνους του γαλάζιου και πορτοκαλί να αποδίδουν την ατμόσφαιρα του φυσικού τοπίου.

Με διαταγή της 10^ης Απριλίου 1821 ο νέος Μεγάλος Βεζίρης Μπεντερλή Αλή πασάς, ζήτησε την καθαίρεση και εκτέλεση του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, η οποία είχε ήδη εγκριθεί από τον Σουλτάνο. Ο Γρηγόριος Ε΄, σε ηλικία 75 ετών, απαγχονίστηκε στην κεντρική Πύλη του Πατριαρχείου, όπου παρέμεινε κρεμασμένος επί τρεις ημέρες. Σύμφωνα με το γιαφτά (έγγραφο καταδίκης) που αναρτήθηκε στο σώμα του, κρίθηκε ένοχος προδοσίας προς τη Διοίκηση και προς το έθνος του, με δεδομένες τις επαφές του με συντοπίτες του Μοραΐτες οπλαρχηγούς και την πλήρη γνώση του σχεδίου  της Επανάστασης.

Κατόπιν εντολής, ομάδα Εβραίων έριξαν το σώμα του στη θάλασσα, αφού το περιφέρανε στους δρόμους της πόλης. Το περισυνέλλεξε στο πλοίο του ο Κεφαλλονίτης έμπορος Νικόλαος Σκλάβος και το μετέφερε στην Οδησσό, όπου ετάφη. Η εκτέλεση ήταν μια σπασμωδική κίνηση παραδειγματισμού, με σκοπό να τρομοκρατήσει και να διχάσει το χριστιανικό μιλλέτ. Η κεντρική πύλη του Πατριαρχείου έκτοτε παραμένει σφραγισμένη.

Λαμπρινή Καρακούρτη
Ιστορικός Τέχνης ΕΠΜΑΣ