Ivan Aivasowsky (1817-1900)

Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, 1881

Υπογραφή και χρονολογία κάτω αριστερά στα ρωσικά

Λάδι σε μουσαμά, 162  x  233 εκ.

Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου

Δωρεά του Πολυτεχνείου Αθηνών

O Ivan Aivasowsky, ρώσος αρμενικής καταγωγής, καταξιωμένος ζωγράφος τόσο στην πατρίδα του όσο και την υπόλοιπη Ευρώπη, ασχολήθηκε από την αρχή της καλλιτεχνικής του σταδιοδρομίας με την απεικόνιση σκηνών από την Ελληνική Επανάσταση. Επισκέφθηκε την Ελλάδα, το 1881, με σκοπό να μεταβεί στη Χίο, όπου είχε διαδραματιστεί η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας, γεγονός που θεωρήθηκε ως η «φλογισμένη» ελληνική εκδίκηση για τη σφαγή της Χίου.

Ο τύπος της εποχής χαιρετίζει με ενθουσιασμό την άφιξή του και αναφέρει την πρόθεσή του να εικονογραφήσει θέματα από την ελληνική ιστορία. Η εφημερίδα «Αιών» γράφει: «…ο αριστοτέχνης ούτος…θα εικονίση…την παρά του Κανάρη πυρπόλησιν της τουρκικής ναυαρχίδος. Διότι ειδικώς, είνε ζωγράφος ναυμαχιών, πολλάς ρωσσικάς ναυμαχίας γράψας και θαλασσίων απόψεων, διαπρέπων εν τούτω εν τοις πρώτοις των ζωγράφων της πατρίδος αυτού και της Ευρώπης όλης».^[1]

Ο πίνακας παρουσιάζει την πυρπόληση της αγκυροβολημένης στο λιμάνι της Χίου ναυαρχίδας του τουρκικού στόλου από τον Κωνσταντίνο Κανάρη τη νύκτα της 6^ης προς 7^η Ιουνίου 1822, βραδιά κατά την οποία οι Μουσουλμάνοι γιόρταζαν το Μπαϊράμι. Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε πράξη υπεράνθρωπης τόλμης και κατέστη σύμβολο ηρωισμού και αυτοθυσίας. Το όνομα του Ψαριανού μπουρλοτιέρη Κανάρη δεν έγινε γνωστό μόνο στο πανελλήνιο, αλλά και παγκοσμίως. Η εικόνα του κυκλοφόρησε σε όλη την Ευρώπη και μεγάλοι ποιητές, όπως ο Βίκτωρ Ουγκώ (1802-1885), τον απαθανάτισαν με τα ποιήματά τους.

Η ναυαρχίδα του Καρά Αλή, ένα τρίκροτο με 84 πυροβόλα και 2.286 άτομα, πολλοί εξ αυτών προσκεκλημένοι του Καρά Αλή στη μεγάλη γιορτή που διοργάνωνε για το Μπαϊράμι, τυλίγεται στις φλόγες μέσα σε ένα κίτρινο νέφος. Η λάμψη από την έκρηξη διαλύει το σκοτάδι, καθώς η νύχτα ήταν ασέληνη, φωτίζοντας τον ουρανό, τα βουνά της στεριάς και τα σώματα των ναυτικών. Ο Βαχίτ πασάς, συγκλονισμένος από το τρομερό θέαμα, έγραψε στα απομνημονεύματά του: «Η λάμψη ανεβαίνοντας μέχρι τον ουρανό διήρκεσε σχεδόν μέχρι το πρωί…και έτσι απαίσια πανηγυρίσθηκε το Μπαϊράμι μας». Η έντονη αντίθεση φωτεινών και σκιερών μερών τονίζει τη δραματικότητα της σκηνής και μαρτυρά συγχρόνως τους στόχους του καλλιτέχνη. Ως γνήσιος θαλασσογράφος, ο Ivan Aivasowsky παίρνει αφορμή από το ιστορικό γεγονός για να αποδώσει ζωγραφικά ένα νυχτερινό συμβάν στη θάλασσα. Οι φλόγες σκορπίζουν χρυσές ανταύγειες στα συμπληρωματικά ιώδη της θάλασσας και του ουρανού και το έργο μετατρέπεται σε μελέτη φωτός και χρωμάτων, δοξάζοντας το γεγονός. Συγχρόνως η βάρκα του πυρπολητή καθώς απομακρύνεται προς τη δεξιά πλευρά του πίνακα, τέμνεται από το πλαίσιο και δημιουργεί την εντύπωση στον θεατή, ότι συμμετέχει στα δρώμενα.

Το έργο Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1884, στην έκθεση των μνημείων του ιερού αγώνα, που οργανώθηκε στο Πολυτεχνείο με την ευκαιρία της επετείου της 25^ης Μαρτίου. Το έργο περιήλθε στην Εθνική Πινακοθήκη το 1900 κατά την ίδρυσή της, όταν της παραχωρήθηκαν τα έργα του Πολυτεχνείου.

^[1] Δελτίον της Εστίας, αρ. 254, 8 Νοεμβρίου 1881, σ. 1-2

Λαμπρινή Καρακούρτη
Ιστορικός Τέχνης ΕΠΜΑΣ